میکرومتر یا ریزسنج، ابزاری برای اندازه‌گیری داخلی، خارجی، ارتفاع، ضخامت ورق‌ها، قطر سیم‌ها و میله‌ها، شیارها، قطر پیچ‌ها و مهره‌ها، چرخ دنده‌ها، قطر تیغه فرزها، مته‌ها و … با دقت بالا است. میکرومترها از دید سیستم اندازه‌گیری مانند کولیس دو گونه‌اند که آن‌ها را میکرومترهای اینچی و میکرومترهای میلیمتری می‌نامند.
ضرورت تولید قطعات با دقت بالا به طراحی و ساخت وسایل اندازه‌گیری با دقتی بیش تر از ۰٫۰۲ میلیمتر نیاز داشت که در این راستا ژان پالمر فرانسوی میکرومتر را طراحی نمود. مکانیزم عمل این وسیله مکانیکی از نوع پیچ و مهره ای است و دقت آن به مقدار گام پیچ و مهرۀ میکرومتر بستگی دارد.
[۱] کاربردها:
میکرومترها برای اندازه‌گیری دقیق قطعات در صنعت و آزمایشگاه‌ها به‌کار گرفته می‌شوند. دقت میکرومتر به مراتب بیشتر از دقت کولیس‌ها است. از میکرومترها می توان برای اندازه گیری های داخلی، خارجی، ارتفاع، ضخامت ورق ها، قطر سیم ها و میله ها، فاصلهٔ شیارها، قطر پیچ ها و مهره ها، چرخ دنده ها، قطر تیغه فرزها، مته ها، قلاویزها و ... استفاده نمود.
[۲] قطعات تشکیل دهنده میکرومتر:
میکرومتر از بخش‌های گوناگونی ساخته شده‌است، که عبارت‌اند از: فک ثابت، فک متحرک، استوانهٔ مدرج یا همان خط‌کش میکرومتر، پوستهٔ مدرج یا ورنیهٔ میکرومتر، و کمانی که برای گرفتن میکرومتر از آن استفاده می‌شود.
در شکل بالا پوسته مدرج یا ورنیه را پوسته متحرک نیز می نامند و استوانه مدرج یا خط کش را پوسته ثابت نیز می نامند.
مطابق شکل، میکرومتر از قسمت های زیر تشکیل شده است:
١- قاب کمانی شکل:
که بنا به دلایل زیر به شکل کمانی ساخته می شود:
ü افزایش قطر کارگیری
ü فزایش استحکام
ü خوش دست شدن
ü مقاوم شدن در برابر تغییر شکل
ضمناً قاب میکرومتر با گسترهٔ اندازه گیری بالا را، به صورت سوراخ دار می سازند، برای این که:
ü وزن آن کاهش پیدا کند
ü استحکام آن افزایش پیدا کند
ü قیمت آن کم شود
ü حرارت انتقالی ناشی از به دست گرفتن، بهتر انتقال پیدا کند.
۲- پلاک مشخصات:
که از آن برای درج مشخصات میکرومتر از قبیل قابلیت تفکیک، گسترهٔ اندازه گیری، نام کارخانهٔ سازنده، مارک تجارتی و ... استفاده می شود.
۳- فک ثابت:
که در خصوص میکرومتر، برای افراد راست دست در سمت چپ و در خصوص میکرومتر مخصوص افراد چپ دست در سمت راست آن قرار دارد.
۴- فک متحرک:
شایسته است یادآوری شود که سطوح کاری فک ها را، برای مقاوم نمودن در برابر سایش، سخت کاری می کنند.
۵- قفل:
که با مکانیزم اهرمی یا پیچی است.
۶- استوانۀ مدرج ثابت (غلاف ثابت یا پوستۀ ثابت):
که معمولاً در میکرومترهای میلی متری دارای تقسیمات ١ میلی متر و ۰/۵ میلی متر در میکرومترهای اینچی دارای تقسیمات ۰/١ اینچ و ۰/۰۲۵ اینچ است.
۷- استوانۀ مدرج متحرک (غلاف متحرک یا پوسته متحرک):
که دارای تقسیمات کوچک تر نسبت به استوانهٔ ثابت است. ضمناً قسمت انتهای آن آج دار بوده که برای به دست گرفتن است.
۸- دستۀ جغجغه:
۹- سیستم جغجغه:
برخلاف کولیس های ورنیه دار که نیروی وارده از طرف فک ها به قطعه کار تحت کنترل نبود، در میکرومترها نیروی وارد بر فک ها و قطعه کار با سیستم جغجغه، تحت کنترل در آمده است. به این معنی که نیروی وارده بر قطعهٔ کار به حد مشخصی که رسید دستهٔ جغجغه به صورت هرز می چرخد.
یکی از متداول ترین سیستم های جغجغه، سیستم پنجه ای (کوپلینگی) است. این سیستم مجهز به دو صفحهٔ دندانه دار (کوپلینگ) و فنر مارپیچ مطابق شکل است و همیشه دو کوپلینگ با هم دیگر درگیر هستند، با چرخاندن دستهٔ جغجغه فک متحرک حرکت کرده و پس از مماس شدن بر قطعهٔ کار و فشرده شدن فنر، سیستم به صورت هرز می چرخد. به این ترتیب نیروی وارده بر قطعه کار از طرف استفاده کنندگان مختلف یکسان خواهد بود.
سیستم های جغجغه با مکانیزم های ساچمه ای و پینی نیز طراحی و ساخته شده است.
١٠- پیچ و مهره:
حرکت فکین میکرومتر به وسیلهٔ پیچ و مهره که در داخل استوانه ثابت و متحرک میکرومتر قرار دارند انجام می شود. مقدار گام آن ها در میکرومترهای میلی متری ۰/۵ میلی متر و بعضاً ١ میلی متر و در میکرومترهای اینچی ٠/٠٢٥ است.
[۳] انواع میکرومتر:
میکرومترها به لحاظ سیستم عملکرد در انواع مختلفی ساخته می شوند که عموماً در بیش تر آن ها علاوه بر سیستم پیچ و مهره که امکان خواندن اندازه ها از روی استوانه های ثابت و متحرک آن ها میسر است می توان مقدار اندازه را از روی سیستم کنتور، صفحهٔ مدرج و عقربه و یا سیستم الکترونیکی آن نیز قرائت نمود، ذیلاً این نوع میکرومترها به طور خلاصه شرح داده می شوند. لازم به ذکر است که انواع میکرومترها به لحاظ نوع اندازه گیری که انجام می دهند نیز با مکانیزم های زیر ساخته می شوند.
١- میکرومتر با مکانیزم پیچ و مهره ای (خارجی ورنیه اى):
این میکرومترها از پرمصرف ترین میکرومترها بوده و دارای انواع مختلفی هستند.
۲- میکرومتر با مکانیزم شماره انداز (کنتور دار خارجى عقربه اى و ورنیه اى):
این نوع میکرومترها کاملاً مانند میکرومترهای پیچ و مهره ای است. با این تفاوت که، علاوه بر سیستم مکانیکی (پیچ و مهره ای) و این که مقدار اندازه از روی استوانه های ثابت و متحرک خوانده می شود، به موازات می توان مقدار اندازه را به صورت خیلی راحت تر و سریع تر از روی سیستم کنتور آن نیز خواند.
سیستم کنتور این میکرومتر در روی قاب میکرومتر نصب و از چرخ دنده های پلاستیکی، که در داخل محفظه قاب پیش بینی شده است، تشکیل می شود. این چرخ دنده ها با محور فک متحرک میکرومتر ارتباط دارد و در اثر جابه جا شدن فک متحرک میکرومتر، شماره های نمایش گر میکرومتر تغییر می کند. بر حسب آن که سیستم اندازه گیری میکرومتر میلی متری یا اینچی باشد مقدار اندازه از روی نمایش گر خوانده می شود. گفتنی است ساختمان، جنس و نحوهٔ درجه بندی استوانه های ثابت و متحرک این میکرومتر مانند میکرومتر اندازه گیر خارج است که قبلاً به تفصیل شرح داده شد.
۳- میکرومترهای ساعت دار:
این میکرومترها علاوه بر داشتن سیستم پیچ ومهره،به صفحهٔ مدرج و عقربه نیز مجهّزند و از آن ها برای کنترل قطعات استفاده می شود. نوعی از این میکرومترها به نیم صفحه مدرج و عقربه مجهز است و نوع دیگر این میکرومترها به صفحه تمام دایره و عقربه و شاخک مجهّزند، مقدار تولرانس مابین شاخ ک های آن تنظیم می شود.
۴- میکرومتر دیجیتالی (خارجی دیجیتالى و ورنیه اى):
این نوع میکرومترها کاملاً مانند میکرومترهای قبلی است، با این تفاوت که علاوه بر سیستم مکانیکی پیچ و مهره ای و این که مقدار اندازه از روی استوانه های ثابت و متحرک میکرومتر قابل خواندن است، به سیستم الکترونیکی نیز مجهّز است و می توان مقدار اندازه را از روی صفحهٔ نمایش گر الکترونیکی آن نیز قرائت نمود.
۵- میکرومتر داخلى دیجیتالی:
۶- میکرومتر داخلى ورنیه اى:
۷-
.
.
تو حساب کن من بعدا باهات حساب میکنم