مولتی‌متر دستگاهی است برای مشاهده چندین کمیت الکتریکی از قبیل ولتاژ یا اختلاف پتانسیل و آمپراژ یا جریان و مقاومت الکتریکی که می‌توان با آن سلامت قطعات یا مشخصات یک قطعه را ارزیابی کرد. مولتی‌مترها  برای مصارف گوناگونی طراحی می‌شوند؛ که به وسیله یک سلکتور مدور بین کمیت‌های الکتریکی می‌تواند بر حسب نیاز گردش نماید برای استفاده از آن لازم است شما با هر کدام از آن کمیت‌ها آشنا باشید که برای هریک یک واحد مشخص اندازه گیری تعیین می‌شود.مولتی مترها برای سنجش کمیت های الکتریکی مانند ولتاژ، جریان، مقاومت الکتریکی و بهره ترانزیستور، به کار برده می شوند

مولتی مترها می توانند با تغییر موقعیت سلکتور به عنوان آمپرمتر، ولت متر و یا اهم متر استفاده شوند. این ابزارها می توانند کمیت های DC  را به خوبی کمیت های AC  اندازه بگیرند. این دستگاه ها قابلیت های ویژه ای مانند: پیدا کردن اتصال کوتاه مدار، تست مقاومت، بعلاوه ویژگی های لازم برای اندازه گیری خازن و فرکانس را دارند.

لازم است این مطلب را بدانید که مولتی‌متر را با نام‌ آوومتر هم می‌شناسند. پیش از تولید این دستگاه، شرکت‌های تولیدکننده، ولت‌مترها، آمپرمترها و اهم‌مترها را به‌صورت جداگانه تولید می‌کردند؛ اما نیاز به استفاده از سه دستگاه در کنار هم، آن‌ها را به فکر تولید مولتی‌مترها انداخت تا به‌جای حمل سه دستگاه، شما بتوانید از یک دستگاه به‌طور دقیق و کامل‌تر استفاده کنید. در مدل‌های جدید‌تر این دستگاه قابلیت‌های دیگری مانند اندازه‌گیری فرکانس، ظرفیت خازن و سنجش ترانزیستور هم وجود دارد؛ هم چنین امکان کار در دامنه‌های کاری مختلف را دارند و می‌توانند واحد اندازه‌گیری موردنظر را به‌صورت خودکار (رنج‌یابی خودکار) یافته و در صفحه‌ی نمایش، نشان دهند.مولتی متر حرفه ای هم قابلیت رنج‌یابی خودکار را هم دارا می باشند. کاربرد آسان و فراوان این دستگاه باعث شده تا بیشتر شاغلین در صنف برق و الکترونیک، همیشه یک نمونه‌ی این دستگاه را خریداری و مورد استفاده قرار دهند.

دقت، مقوله‌ای است که در زمان کار کردن با برق باید مدنظر قرار گیرد. مؤلفه‌هایی که در علوم الکتریسیته مثل ولتاژ، جریان، مقاومت، توان و ... مطرح می‌شوند، مواردی هستند که اندازه‌گیری و دقت به مقدار آن، می‌تواند بسیار مهم و ضروری باشد. برای به دست آوردن اندازه‌ی این مؤلفه‌ها از دستگاه‌هایی مانند ولت‌متر، آمپرمتر، اهم‌متر و ... استفاده می‌کنند. اما امروزه برای راحت‌تر شدن انتخاب و عملکرد کاربران، از دستگاهی به نام مولتی‌متر استفاده می‌شود که می‌توان از آن برای اندازه‌گیری مقدار ولتاژ، جریان، مقاومت و چند مورد دیگر استفاده کرد. 

این دستگاه با ابعاد بسیار کوچک و وزن کمی تولید می‌شود. به کمک این دستگاه می‌توانید ولتاژ، جریان (AC و DC) و مقاومت را اندازه‌گیری کنید. در نظر داشته باشید که حداکثر ولتاژ قابل اندازه‌گیری با این دستگاه 500 ولت است و اتصال ولتاژ بالاتر، به مولتی‌متر آسیب خواهد زد؛ مگر این که از مولتی مترهای حرفه ای و مخصوص تا 1000 ولت استفاده کرد. موارد اندازه‌گیری با این مولتی‌متر دیجیتالی به کمک کلید چرخشی (سلکتور) تنظیم می‌شود. این محصول قابلیت پیدا کردن رنج اندازه‌گیری  به صورت خودکار (Auto Range) را دارد. برای نگهداری و محافظت هرچه بهتر از مولتی‌متر یک قاب پلاستیکی مات به همراه این دستگاه عرضه می‌شود. مولفه‌ها و مقادیری که همواره در برق و الکترونیک اهمیت بسیار زیادی دارد، متنوع و متعدد هستند. ولتاژ، جریان و فرکانس مهم‌ترین این موارد است که به وسیله دستگاه‌های اندازه‌گیری قابل کنترل هستند. مولتی‌متر که ترکیبی از چند دستگاه اندازه‌گیری مانند آمپر‌متر، ولت‌متر، فرکانس‌متر و ... است، نمونه‌ای از ابزارهای پرکاربرد در علوم برق و الکترونیک است. 

انواع مولتی متر:

۱- مولتی متر آنالوگ

۲- مولتی متر دیجیتال

۳- مولتی متر انبری (کلمپ متر)

۴- مولتی متر حرفه ای

مولتی متر ها را می توانیم به دو دستۀ کلی Auto Range و غیر Auto Range یا Manual تقسیم کنیم. 

در نوع غیر اتوماتیک، برای اندازه گیری هر پارامتر نظیر ولتاژ، مقاومت و … باید حدود مورد نظر را روی مولتی متر انتخاب کنیم، مولتی متر به وسیلۀ یک سلکتور کمیت‌های الکتریکی می‌تواند بر حسب نیاز گردش نماید برای استفاده از آن لازم است شما با هر کدام از آن کمیت‌ها آشنا باشید که برای هریک، یک واحد مشخص اندازه گیری تعیین می‌شود.

مثلاً اگر میخواهیم ولتاژ ۱۲ ولت را اندازه بگیریم باید سلکتور مولتی متر را در قسمت ولتاژ روی ۲۰ قرار دهیم که بتوانیم ولتاژ های زیر ۲۰ ولت را با دقت خوبی اندازه بگیریم. یکی از قسمت های مهم، ولت متر DC آن می باشد. اساس کار یک ولت متر DC دیجیتالی بر مبنای مقایسه است. یعنی ولتاژ وارد شده به ولت متر، با یک ولتاژ مرجع معمولا ۱۰۰ میلی ولت مقایسه شده و نتیجه مقایسه به کمک مدارات الکترونیکی و دیجیتالی به صورت ارقام که مبین مقدار ولتاژ DC اعمالی به ولت متر است، روی صفحه نمایش آن ظاهر می‌گردد.

انواع مولتی متر های دیجیتال قادر به اندازه گیری ولتاژ از چند صد میلی ولت تا ۱۰۰۰ ولت به صورت خودکار هستند و نیاز به تنظیم رنج دستی ندارند، فقط کافیست کاربر جهت انتخاب ولتاژ AC رنج یاب را روی قسمت AC و جهت انتخاب ولتاژ DC رنج یاب را روی قسمت DC قرار دهد. هم چنین جهت اندازه گیری کمیت های دیگر از جمله مقاومت یا آمپر باید نشانگر رنج را روی قسمت مربوطه قرار دهد. به این نوع مولتی مترها که به صورت خودکار تنظیم می شوند اتو رنج Auto Range می گویند. 

مولتی متر غیر اتوماتیک

در مولتی متر های اتوماتیک، نیازی به این کار نبوده و صرفاً باید نوع پارامتر را مشخص کنیم. 

مثلاً برای اندازه گیری ولتاژ باتری، سلکتور مولتی مترمان را روی ولتاژ مستقیم قرار می دهیم و اقدام به اندازه گیری می کنیم. ولتاژ هرچقدر که باشد (در بازه مجاز مولتی متر) روی صفحه نمایش داده می شود و البته اغلب مولتی متر ها امکان تنظیم دقت اندازه گیری را به کاربر می دهند. 

مولتی متر اتوماتیک

همان طور که در تصویر مربوط به مولتی متر اتوماتیک اشاره کردیم، تعداد حالت های قابل انتخاب تنها محدود به انتخاب پارامتر مورد اندازه گیری می باشد.

۱- مولتی متر آنالوگ:

در ظاهر مولتی متر آنالوگ یا عقربه ای معمولاً از یک صفحه با تعدادی خطوط مدرج، یک عقربه که می‌تواند روی خطوط مدرج حرکت کند، یک سلکتور، تعدادی ترمینال، یک پتانسیومتر تنظیم صفر و دو سیم رابط تشکیل می‌شود. این ابزارها ساختمان ظاهری یک مولتی متر عقربه ای را تشکیل می دهد.

این تجهیزات از قدیمی ترین طراحی ها در این زمینه هستند که هنوز هم توسط بسیاری از مهندسانی که نیازمند تکرار و دقت در تغییرات مقادیر اندازه گیری شده می باشند ترجیح داده می شوند.
یکی از مهم ترین دلایل آن ها برای استفاده از این دستگاه ها حساسیت بیشتر این دستگاه نسبت به تغییراتی که در مدار به وجود می آید می باشد. اگر در مدار تغییر اندکی ایجاد شود عقربه ی مولتی متر حرکت می کند در حالی که مولتی مترهای دیجیتالی ممکن است این تغییرات کوچک را برای محاسبه گم کنند و یا خواندن آن ها سخت باشد. این ویژگی هنگام تست کردن خازن ها یا سیم پیچ ها مهم هستند. 
به عنوان مثال خازن ها باید پس از اعمال ولتاژ اجازه ی حرکت جریان را بدهند سپس جریان به آرامی تا عدد صفر کاهش پیدا می کند. این تغییرات به راحتی در مولتی مترهای آنالوگ برخلاف دیجیتال دیده می شود. 

دستگاه های آنالوگ مقدار کمی توان (شارژ) از مدار تحت تست برای کار عقربه (اشاره گر) خود می گیرند. این ابزارها از حساسیت بالایی برخوردارند. این دستگاه باید حساسیت بالایی حدود حداقل 20kΩ/V داشته باشد، به خاطر این که ممکن است مدار تحت تست را مختل کند و مقادیر نادرستی نشان دهد.

مزایا:

- حرکت پیوسته عقربه مولتی متر آنالوگ اجازه می دهد بر چگونگی تغییر ارقام نظارت داشته باشیم.

معایب:

- در برخی از رنج های خاص مقدار نشان داده شده ممکن است تفاوت زیادی با مقدار واقعی داشته باشد.

- استفاده از بسیاری از مقیاس ها در ابزارهای مشابه ممکن است باعث گیج شدن شود.

- هنگامی که مقاومت اندازه گرفته می شود تنظیم صفر اهم، هر بار که رنج (محدوده ی اندازه گیری) تغییر می کند مهم است.

- قطب های کابل های تست باید به درستی استفاده شود. در غیر اینصورت حرکت معکوس اشاره گر ممکن است به مولتی متر آنالوگ آسیب برساند.

۲- مولتی متر دیجیتال:

مولتی متر دیجیتال کمیت‌های اندازه گیری شده را به صورت رقم و یا ارقامی‌بر روی صفحه نمایش نشان می‌دهد و معمولاً واحد کمیت اندازه گیری شده را نیز به طریق مناسبی نمایش می‌دهد. دقت اندازه گیری و هم چنین سهولت کار از ویژگی های مهم مولتی مترهای دیجیتال می باشد. مولتی متر دیجیتال برای اندازگیری کمیت های الکتریسیته از قبیل اختلاف پتانسیل یا ولتاژ، مقاومت وجریان طراحی گردیده و مقادیر اندازه گیری شده را به صورت ارقام روی نمایشگر نشان می‌دهند. 

 مولتی متر های دیجیتالی که حاوی نمایشگری دیجیتالی است که کمیت های اندازه گیری شده را به صورت رقم و یا ارقامی بر روی صفحه نمایش نشان می دهد و معمولاً واحد کمیت اندازه گیری شده را نیز به همراه مقادیر آن نمایش می دهد.

دستگاه مولتی متر قابلیت‌های دیگری جهت اندازه گیری میلی آمپر، میکرو آمپر، تست خازن، فرکانس، میکروفاراد، تست مقدار دما، تست دیود، تست اتصال و ... را دارا می باشد. در ظاهر کلی دستگاه مولتی متر یک صفحه مدرج به همراه یک selector وجود دارد. همان طور که از اسم آن مشخص است این دستگاه برای اندازگیری کمیت‌هایی مانند اختلاف پتانیسل، مقاومت و جریان طراحی گردیده و برای استفاده از selector دستگاه به ترتیب روی واژه‌های volt- ohm – ampere کمک گرفته می‌شود. روی دسته سلکتور علامتی قرار دارد که بیان کننده دامنه کاری در اندازگیری‌های می‌باشد.

این دستگاه نیز مانند دیگر سیستم ها دو ترمینال آند و کاتد دارد. برای استفاده صحیح از دستگاه بایستی سیم مشکی را به ترمینال منفی و سیم قرمز را به ترمینال مثبت وصل کرد. حالا می توانید دکمه power دستگاه را روشن و هر نوع اندازگیری را شروع کنید.

همه دستگاه های دیجیتال شامل باتری برای شارژ کردن (روشن نگه داشتن) صفحه نمایش هستند. بنابراین آن ها تقریباً از شارژ مدار تحت تست استفاده نمی کنند. هم چنین صفحه نمایش دیجیتالی برای نشان دادن ارقام دارند.

رنج ولتاژ DC  دارای مقاومت زیادی از 1M و بیشتر است (که معمولاً ورودی امپدانس نیز نامیده می شود) که معمولاً همان 10M است و خیلی بعید است بر روی مدار تحت تست تأثیر بگذارد.

حال به بحث در مورد این مولتی مترها که در استفاده رایج تر هستند می پردازیم.

این دستگاه سه ترمینال ورودی برای پراب (کابل) دارد که همیشه کابل مشکی رنگ به ترمینال COM (مشترک) که مخفف COMMON می باشد و کابل قرمز به ترمینال مربوط به ولتاژ یا آمپر و ... متصل می شود.

تمام مولتی مترها با جزئی اختلاف مانند یکدیگر هستند. مولتی متر دیجیتال از یک قاب متحرک تشکیل شده است که در داخل یک میدان مغناطیسی دائمی قرار گرفته و میزان چرخش آن را سیگنال نشان می دهد. وقتی جریان معینی از قاب عبور می کند، صفحه دیجیتال متصل به آن تغییر کرده و مقدار جریان را نشان می دهد. 

روی صفحه آومتر قسمت های زیر مشاهده می شود:

1. صفحه دیجیتال

2. کلید انتخاب یا سلکتور

3. ترمینال ها و دکمه های تنظیم کننده

در مولتی متر مورد نظر روی صفحه، برای کمیت های مختلف در چهار ردیف قوس های مدرج تعیین شده است که که هر ردیف به درجات مختلف تقسیم شده است روی صفحه علائم V برای اختلاف پتانسیل، A برای شدت جریان، برای مقاومت الکتریکی، AC برای جریان متناوب و DC برای جریان مستقیم به کار رفته است. معمولاً درجه بندی مربوط به مقاومت الکتریکی از راست به چپ و سایر درجه بندی ها از چپ به راست می باشد.

سلکتور کلیدی است که می تواند روی صفحه دایره شکل حول خود حرکت کند. در محیط دایره درجاتی است که حوزه کار دستگاه را نشان می دهد. اعدادی که کلید سلکتور مقابل آن ها قرار داده می شود ممکن است کوچکتر یا بزرگتر از درجات قوس های مدرج باشند. در عمل حوزه کار انتخاب شده را بر آخرین عدد قوس مدرج تقسیم نموده، حاصل تقسیم را که ضریب قرائت نامیده می شود در عدد متقابل به عقربه ضرب می نماییم. به این ترتیب مقدار کمیت به دست می آید.

مزایا:

- عمدتاً دارای دقت بالا هستند.

- وقتی مقادیر اندازه گرفته می شوند، مولتی متر این اعداد را به صورت مستقیم و قابل خواندن نشان می دهد.

- هر رنج ولتاژ شامل مقاومت داخلی بالایی است که مقادیر را ثابت نگه می دارد. که این از بزرگترین فواید مولتی متر دیجیتالی است زمانی که مدارهای نیمه هادی اندازه گیری می شوند.

- نگرانی برای مناسب بودن موقعیت قطب کابل های اندازه گیری وجود ندارد. اگر قطب ها معکوس باشند علامت منفی – را نشان می دهد که به صورت واضح آشکار می سازد قطب ها معکوس هستند.

معایب:

- در این مولتی متر برخلاف مولتی مترهای آنالوگ نمی توان به راحتی تغییرات اعداد حاصل از اندازه گیری مدار را به صورت پیوسته مشاهده کرد. 

- استفاده ی حرفه ای از هر نوع مولتی متر برای اندازه گیری های مختلف بسیار متفاوت است بنابرین هر کدام جداگانه بررسی می شود. 

۳- مولتی متر انبری:

نوع دیگری مولتی متر دیجیتالی نیز وجود دارد که در آن علاوه بر امکانات بیان شده، انبری نیز وجود دارد. کلمپ یا کلمپ متر یک انبرک است که در اغلب موارد دارای یک یا دو فک متحرک است، اغلب کلمپ مترها که گاهاً به آن ها مولتی متر چنگکی نیز گفته می شود یک شاسی دارند که با فشار دادن این شاسی دهانه کلمپ باز شده و سیم حامل جریان در بین دو فک کلمپ قرار می گیرد.

توسط این انبر می‌توان بدون نیاز به سری کردن مولتی متر با المان مورد نظر در مدار، جریان گذرنده از آن المان را اندازه گرفت. اگر سیم حامل جریان متصل به المان مورد نظر را بین انبرهای این مولتی متر قرار دهیم، مولتی متر مقدار جریان گذرنده از سیم و در نتیجه مقدار جریان گذرنده از المان مورد نظر را نمایش می‌دهد. بنابراین توسط این مولتی متر به راحتی و خیلی سریع می‌توان مقدار جریان را اندازه گرفت. 

پس از قرار گرفتن سیم حامل جریان در کلمپ و بسته شدن کامل فک های کلمپ می توانید جریان عبوری از سیم حامل جریان را مشاهده نمایید. معمولاً مولتی مترهای کلمپی دیجیتالی بخاطر سهولت در خواندن بیشتر کاربرد دارد.

۴- مولتی متر حرفه ای:

از مزایای مولتی مترهای حرفه ای دقت بالا، پایداری دقت در دراز مدت، پهنای باند وسیع اندازه گیری، امپدانس ورودی بالا، ثبت و نمایش مقادیر اندازه گیری شده یا دیتالاگر Data Logger و قابلیت اتصال به کامپیوتر جهت ذخیره نمودن و بررسی مجدد می توان نام برد.
این مولتی مترها دارای قابلیت اتصال کوتاه بیزر می باشد. رنج جریان مولتی متر برای جریان متناوب و مستقیم تا 10 آمپر، محدودۀ اندازه گیری برای ولتاژ متناوب تا 1000 ولت و ولتاژ مستیم تا 1000 ولت و محدودۀ مقاومت الکتریکی تا 600MΩ می باشد. هم چنین این مولتی متر توانایی اندازه گیری دما،فرکانس، تست دیود و .... می باشد.